تاریخچه شهرستان ایذه

ایذه، از شهرهای بختیاری نشین استان خوزستان است و به عنوان پایتخت بختیاری شناخته می‌شود. شهرستان ایذه در جنوب غرب ایران و در شمال شرقی استان خوزستان است که پیشینه تاریخی آن، بنابر پژوهش‌های انجام شده و وجود آثار و سنگ‌نبشته‌های باستانی مربوط به دوران عیلامیان می‌باشد.

شهر ایذه از روزگار باستان تا امروز به نام‌های ایزج، ایذه، اوجا، آیاپیر، آنزان، انشان، ایگه، اریگ، ایج، مالمیر یا مال امیر خوانده شده‌است. همچنین می‌گویند در دوران عیلامی به شهر ایذه، آنزان می‌گفتند؛ بعدها به  اینز و ایزج و ایزه تبدیل یافته‌است. به علاوه به دلیل وجود زیج‌های بسیار در این ناحیه، این شهر به نام اریگ یا ایج خوانده می‌شده‌است. به عقیده برخی از محققین این شهر در هزاره سوم پیش از میلاد آنزان نامیده می‌شد و مرکز ایالت آنزان بوده‌است. می‌توان ایذه را تغییر شکل یافته آنزان عیلامی نیز دانست.

با توجه به اینکه تمدن عیلام در منطقه کوهستانی فعلی بختیاری قرار داشته‌است و شهر ایدیذه از شهرهای مهم آن بوده‌است و ایدیذه به معنای شهر کنار آب آمده‌است و به دلیل قرار گرفتن ایذه کنونی در کنار تالاب شط (میانگران) می‌توان گفت که ایدیده همان ایذه کنونی بوده‌است. شباهت میان حروف ایدیده با حروف ایذه نیز می‌تواند دلیل براین مدعا باشد.

از متون تاریخی چنین برمی آید که انشان یا انزان یکی از ایالت‌های مهم دولت عیلام بوده‌است و با توجه به گفته‌های یاقوت حمودی در معجم البلدان می‌توان به این نتیجه رسید که آنزان بر همین منطقه اطلاق می‌شده‌است زیرا این شهر در روزگار باستان از نواحی آباد بوده و اهمیتی بسزا داشته‌است و به همین دلیل آنزان که نام این شهر بوده‌است برتمام ایالت اطلاق شده‌است.

اکثر مورخین در آثار خود این شهر را با نام ایزج ذکر کرده‌اند چنان‌که ابن حوقل در صوره الارض ابودلف در سفرنامه، مقدسی در احسن التقاسیم حمدالله مستوفی در نزهه القلوب از این شهر با نام ایزج یاد کرده‌اند.

اصطخری در مسالک و الممالک از ایزج اسم برده و این شهر را جزو خوزستان دانسته‌است و قزوینی در آثار البلاد به ایزج اشاره نموده و حدود جفرافیایی و آثار تاریخی آن را ذکر نموده‌است. طبری در تاریخ الرسل و الملوک و ابن ایثر در تاریخ کامل این شهر را با نام ایزج ذکر نموده‌اند. در دوره ساسانیان از احداث و توسعه راه‌ها در منطقه سخن به میان آمده‌است. عده‌ای از مورخین برخی ایل راه‌های فعلی بختیاری را یادگار آن دوران دانسته‌اند.

از واپسین روزگاران هخامنشی خاستگاه الیمایی‌ها(بازماندگان ایلامیان) بوده‌است که هم‌زمان با دوره  سلوکی- پارت، بسته به شرایط قلمرو خود را گسترش می‌دادند. پیکره  مفرغین مرد شمی از آن دوره‌است. در دوره ساسانی به نام ایذه خوانده شد و با گشودن آن به دست مسلمانان ایذج نامیده شد. اتابکان لر که در سده  پنجم هجری پدیدار شدند، بدان مالمیر می‌گفتند، نامی که همچنان بر سر زبان هاست. واژه باستانی ایذه در سده‌های اخیر به کلی فراموش شده بود تا این که در زمان پهلوی اول، بار دگر زنده شد و در تیرماه ۱۳۱۴ هـ. ش، شهر ایذه از سوی فرهنگستان ایران به نام پیشین خود، ایذه نامگذاری شد. نام ایذه نامی بسیار باستانی است و از دوران پیش از ساسانیان رایج بوده‌است. این شهر در دوره‌هایی نام‌های دیگری نیز داشته‌است نام مالمیر که همان مال امیر است (مال در زبان لری بختیاری به معنی خانه‌است) بیشتر در زمان هزاراسفیان که به اتابکان لر بزرگ مشهور شده‌اند کاربرد داشته‌است.

اماکن تاریخی و مذهبی شهرستان ایذه

شهرستان زیبای ایذه، یکی از شهرهای تاریخی کشور است که در شمال شرقی استان خوزستان و در مرز استان چهارمحال و بختیاری قرار گرفته و آن را یکی از مهمترین مناطق بختیاری نشین ایران است.

این سرزمین که دانشمندان و محققان، بواسطه‌ی آثار تاریخی کشف‌ شده‌اش، آن را موزه روباز می نامند، یکی از کهن‌ترین مناطق کشور است که همواره مورد توجه باستان‌شناسان و مورخان بوده و گردشگران و توریست‌های بسیاری برای بازدید از آثار باستانی و جاذبه‌های طبیعی، به این نقطه از کشور، سفر می‌کنند.
با توجه به پژوهش‌ها و کاوش‌هایی که در این شهرستان زیبا انجام شده است، به نظر می‌رسد که قدمت آن متعلق به دوران عیلامیان بوده, نام‌های مختلفی از ابتدا تا امروز به خود گرفته است.
ایزج، انشان، ایگه، اوجا، وایذه, از جمله نام‌هایی است که این شهرستان را در طول تاریخ و در ادوار مختلف با آن می‌خواندند. و اما «مالمیر» نامی است به زبان لری بختیاری، به معنای «خانه‌ی امیر»که در قرن پنجم هجری قمری، توسط سلسله‌ای به نام اتابکان لر، بر ایذه گذاشته و این شهر تاریخی به آن شهرت یافته است.

مکانهای دیدنی ایذه

محوطه باستانی طاق طویله

• این مجموعه در حقیقت بقایای یك قلعه و كاروانسراست. ‌قلعه تاریخی طاق طویله متعلق به دوره اتابكان لر و حدود قرن هفتم هجری قمری است. درهای چهار طرف طاق طویله ایذه و معماری پیچیده و اعجاب‌انگیز داخلی، می‌تواند جاذبه گردشگری مهمی برای این منطقه باشد. كاشیكاری‌های دوران ایلخانی و تیموری و كاشیكاری‌های برجسته چون زرین فام، چلیپا و كاشی‌هایی با نقوش گیاهی و حتی كاشی‌هایی چون مسجد جامع اصفهان، این مكان را منحصربه‌فرد و دیدنی‌تر كرده‌است.

محوطه باستانی شمی

• در شمال این شهرستان و در ۹ کیلومتری از روستای شمی، می‌توان یکی دیگر از این آثار باستانی شگفت‌انگیز را مشاهده کرد به «محوطه‌ی باستان‌شناسی شمی» شهرت یافته است. باستان‌شناسان قدمت آثار کشف شده در این منطقه را متعلق به دوره‌ی الیمائیه و سال‌های ۱۷۱ تا ۱۳۸ پیش از میلاد می‌دانند. سنگ‌هایی از جنس مرمر، گورستان باستانی و از همه مهم‌تر، مجسمه‌ی برنزی سردار پارتی است که به صورت تمام قد و با ارتفاعی بالغ بر ۲۸۵ متر و عرض ۷۰ متر ساخته شده، از جمله میراث این بخش از سرزمینمان ایران است. گفته می‌شود که با کشف این مجسمه‌ی برنزی، کمک بسزایی در از بین رفتن بخش‌های نامفهوم و تاریک دوران پارتی و سرزمین ایلامیان کرده است.

نیایشگاه تاریشا، اشکفت سلمان

• یکی از مشهورترین آثار باستانی موجود در شهرستان ایذه در بخش جنوبی این شهرستان قرار دارد که به «نیایشگاه تاریشا» یا »اشکفت سلمان» شهرت دارد. محوطه‌ای بسیار بزرگ که داخل صخره‌ی طیبعی کوه و به شکل یک سرپناه مشاهده می‌شود و می‌توان در آن آثار آبرفتی و چشمه‌ای جوشان با آبی شیرین، گوارا و دلچسب را مشاهده کرد. درواقع این اثر تاریخی که لقب بزرگ‌ترین خط‌نوشته‌ی میخی در دوران «عیلام نو» را به خود اختصاص داده است، چهار نقش‌برجسته‌ یا کتیبه است که دو کتیبه‌ی آن را می‌توان داخل غار که در ۳ کیلومتری جنوب غربی ایذه قرار دارد و مابقی را در بیرون از غار مشاهده کرد. آثاری که حکاکان آن‌ها را داخل دو چهارگوش مقعر، کنده و میراثی کهن را برای آیندگان به جا گذاشته‌اند. جالب است بدانید که کارشناسان قدمت آن‌ها را به دوران حکومت شاه بومی به نام »آیا پیر» می‌دانند. از نکات جالب این نقش‌برجسته می‌توان به تصویر یک زن آن هم در کنار یک مرد اشاره کرد که برای نخستین بار در یک نقش‌برجسته به تصویر کشیده شده است. تصویری که «هوهین» همسر و خواهر شاه به همراه کاهن بزرگ را در یک مراسم آیینی نشان داده است. با توجه به این تصاویر می‌توان احتمال داد که اشکفت سلمان در واقع نیایشگاه «تاریشا» بوده است .

پل تاریخی شالو

• پل شالو،  یکی دیگر از جاذبه‌های گردشگری و تاریخی استان خوزستان است که در شهرستان ایذه قرار گرفته و دارای قدمتی بالغ بر چندین هزار سال است. به نظر می‌رسد که این اثر باستانی در مسیر جاده‌ی «دزپارت» از جاده‌های باستانی ایران و به عنوان گذرگاهی مهم احداث شده است. به وضوح می‌توان هنرمندی سازندگان پل را در کنار تدبیر معمار آن مشاهده کرد که اثری شگرف را برای آیندگان به ارمغان گذاشته‌اند. این پل تاریخی با دو ستون رفیع، محکم، دو طناب ضخیم و بسیار مقاوم ساخته شده است که متاسفانه پس از آبگیری «سد کارون ۳»، پل شالو زیر آب رفت و همراه خود، سرفصل‌های ثبت شده از کتاب تاریخ ایران کهن را که خود شاهد آن بود، به عمق آب فرو برد. به نظر می‌رسد وجه تسمیه این پل تاریخی به شالو، به دلیل قرارگیری آن در محل زندگی طایفه‌ی شالو است که پس از گذشت چند صد سال، همچنان به این نام، شناخته می‌شود.

تالاب میانگران

• شهرستان ایذه که به علت قدمت دارای آثار تاریخی و باستانی متعدد است، از زیبایی‌های طبیعی چشم‌نواز و محبوبی همچون «تالاب میانگران» نیز برخوردار است که در دشتی سرسبز با چشم‌اندازی خیره‌کننده، همواره میزبان جمع زیادی از مسافران سراسر کشور است. این بخش از شهرستان ایذه، یکی از معروف‌ترین تالاب‌های حال حاضر کشور است که دارای مساحتی تقریبا برابر با ۲۴۰۰ هکتار و در فاصله‌‌ی بسیار کمی از ایذه قرار گرفته است. پوشش گیاهی در این تالاب را نی، خارشتر، یونجه، شنبلیله، گیاهان محلی همچون شتی، پاوکده و گیاهان مرتعی تشکیل می‌دهد. تنجه، آنقوت، اردک نوک‌پهن، سرسبز، خوتکا، اردک مرمری، اردک سرسفید، غازپیشانی سفید کوچک، فلامینگو، گاو چرانک، لک لک سفید، لک لک سیاه، باکلان و حواصیل خاکستری، پوشش جانوری این تالاب ارزشمند را تشکیل می‌دهد. از ویژگی‌های این پدیده‌ی زیبای طبیعی می‌توان به حضور جاذبه‌های تاریخی متعددی از دوران حکومت ایلامیان همچون کول فرح، راسوند، خنگ اژدر، اشکفت سلمان، قلعه کژدم و بسیاری دیگر اشاره کرد.

نقش‌برجسته خنگ کمالوند

• در ۷ کیلومتری شمال شهرستان ایذه، در روستای کمال‌وند یکی دیگر از آثار تاریخی ایران قرار دارد که به «نقش‌برجسته‌ی خنگ کمال‌وند» شناخته می‌شود. این اثر ایران کهن، روی دیواره‌ی شرقی تنگه‌ای باریک که به بلندی‌های کوه رشید متصل می‌شود قرار گرفته که در اواسط قرن ۲۰ میلادی و در سال ۱۹۶۳ توسط «والتر هینز» کشف شد. این اثر که در سال ۱۳۸۷ به ثبت ملی ایران رسیده است، تصویر مردی سوار بر اسب و پیکر تمام رخ کاهنی ایستاده را نشان می‌دهد. مرد اسب‌سوار دارای لباسی تا زانو با آستین‌هایی بلند و تزئین شده و مرد کاهن نیز دامنی چین‌دار تا زانو را به تن کرده است. با توجه به لباس فاخر وی چنین استنباط می‌شود که شخصی والا مقام و دارای شان و منزلتی اجتماعی و احیانا حکومتی است. همچنین تیردانی که در پشت مرد سواره حک شده است، احتمال بزرگ‌‌زاده یا شاهزاده بودن او را قوی‌تر می‌سازد. بر فراز نقش‌برجسته می‌توان کتیبه‌ای حاوی نوشته‌ای به زبان الیمایی (الیمائی یکی از حکومت‌های محلی بود که در روزگار اشکانی در نواحی خوزستان کنونی ظهور کرد. به نظر می‌رسد این نام تغییر شکل یافته ایلام باشد). را که در یک سطر و به خط آرامی ثبت شده است، مشاهده کرد.

بقعه‌ امامزاده سلطان ابراهیم (ع)

• در دهستان سوسن، روستای کارتا و در ۴۲ کیلومتری شهرستان ایذه، یکی از جاذبه‌های گردشگری مذهبی قرار دارد که از آن به نام «بقعه‌ی امامزاده سلطان ابراهیم (ع)» یاد می‌شود. این مکان مقدس که مدفن «ابراهیم مرتضی بن عبدالله بن حمزه بن موسی» از فرزندان امام موسی بن جعفر (ع) است، در پایین کوه عظیمی به همین نام با ارتفاعی بالغ بر ۲۲۰ متر، قرار گرفته است. حضور کوه‌های جنگلی و چشمه‌ای جاری که از دامنه‌ی جنوبی آن سرچمه گرفته و به طرف بقعه جریان دارد، منظره‌ای چشم‌نواز را ایجاد کرده است. این بارگاه مذهبی در بین مردم از ارزش، احترام و اهمیت والایی برخوردار است.

آبشار شیوند ایذه

• آبشار شیوند، در روستایی به همین نام از توابع شهرستان ایذه، یکی دیگر از جاذبه‌های طبیعی و بسیار زیبای این بخش از کشور است , که بسیاری از گردشگران و مسافران به دلیل منظره‌ی زیبا و چشم‌انداز فوق‌العاده‌ی ان , به واسطه‌ی نزدیکی این پدیده‌ی طیبعی با دریاچه‌ کارون و رشته‌کوه‌های زاگرس، ایجاد شده است، به این منطقه از خوزستان سفر می‌کنند. آبشار شیوند را می‌توان در دامنه‌ی کوه «منگشت» و در جنوب شرقی ایذه مشاهده کرد که طبیعت پیرامون آن بسیار دیدنی است.

منبع: https://www.izehiau.ac.ir/trsm